به كودكان ياد بدهيم

يكي از وظايف بسيار مهم هر پدر و مادري براي فرزندش ياددادن فرايض و واجبات ديني از قبيل نماز – روزه و....است اگر اين كار بصورت اصولي و منطقي صورت گيرد همين دستورات ديني به عنوان عامل مثبت و موثر در ممانعت و بازدارندگي او از انحرافات اخلاقي و عاطفي كاملآ تاثير بسزايي خواهد داشت و زمانيكه بزرگ شد فردي متدين و انساني با شخصيت عالي مي شود پس براي اينكه اين فرايض درست به كودك ياد داده شود رعايت نكاتي الزامي است كه تنها به چند مورد مهم آن اشاره مي شود:

۱-با توجه باينكه كودك از اعمال ما تاثير پذيرفته و از آن تقليد نموده و درس مي گيرد پس الگوي مناسب و خوبي براي او باشيد بعبارت ديگر اگر فرايض ديني را در خانواده و نزد كودك رعايت كنيد فرزندتان نيز با مشاهده رفتار و اعمال شما شيوه صحيح و درست را از شما ياد گرفته و در انجام آن كارها عادت خواهد كرد و ديگر نيازي به مراقبت هاي بعدي شما نخواهد داشت و در اينصورت يقين بدانيد او با صبر و پايداري در صراط مستقيم قدمي را براي كار خلاف بر نخواهد داشت.

۲-سعي كنيد به سوالات فرزندتان در مسائل ديني در خور درك و فهم و عقل او پاسخ دهيد و حدالمقدور جوابتان بسيار ساده و كوتاه باشد نيازي نيست هرچه معلومات داريد جستجو كرده و به خورد او بدهيد چون هنوز كودكتان با اندازه كافي به رشد عقلي و ذهني لازم خود نرسيده است لذا بسياري از مطالب شما را درك نكرده و از آنها چيزي نخواهد فهميد در نتيجه دچار احساس زبوني و حقارت شده و اين عمل شما تاثير بدي را روي روحيه او مي گذارد.

۳-براي اينكه فرايض ديني را كودكتان ياد بگيرد سعي كنيد مفهوم و نيز هدف از آنها را متناسب با فهم كودك به او تفهيم كنيد هرگز او را به اجبار به اين كار وادار نكنيد زيرا قطعآ نتيجه نمي دهد چون شما با ترسي كه در دل لطيف و كوچك فرزندتان ايجاد مي كنيد باعث مي شويد او انجام اين فرايض را به عنوان وظيفه تحميلي  از طرف شما به خودش قلمداد نموده و تنها به جهت ترس و براي ريا و تزوير به شما به اين كارها اقدام كند و معلوم است با اين چنين كارهايي هرگز نتيجه مثبت از تربيت ديني عايد او نشده و كودك نخواهد توانست از روشهاي سازنده و موثر آن بهره ببرد.

بنابراين والدين عزيز در تربيت فرزندتان بايد طوري به آموزش دهيد كه فرايض ديني را تنها با اختيار باطني و با رغبت دروني انجام دهد تا تاثيرات مثبت مكتب انسان ساز اسلام را پذيرا گردد.

۴-والدين گرامي روش اشتباه مطمئنآ نتيجه بي ثمر دارد. يادتان باشد آينده كودك به دوران كودكي او بستگي دارد پس چه بهتر است زيز بناي تربيتي فرزندتان را طوري پي ريزي كنيد كه وقتي بزرگ شد خيالتان از همه لحاظ راحت باشد پس سعي نماييد در تربيت كودكتان احكام و قوانين ديني و در راس همه آنها خداوند متعادل را آنطوريكه شايسته است به فرزندتان بشناسانيد. اگر به فرزندتان بيآموزيد كه خداوند دوستدار ما بوده و در همه حال ناظر بر اعمال و حتي نيات ما است و به تمامي اعمال نيك ما پاداش ميدهد و تمامي دستورات و قوانين الهي نيز كه توسط پيامبران الهي به بشر فرستاده قطعآ براي خير و صلاح و سعادت جسماني و روحاني ما است . اگر به كودكتان تفهيم نماييد كه وظيفه ما نيز در قبال اين همه نعمت كه خداوند به ما ارزاني نموده سپاسگزاري و سر تسليم فرود آوردن در مقابل او وعمل به دستورات او است  يقين داشته باشيد در سايه چنين تربيت درست و منطقي كودك از ته دل به خالق هستي و دستورات دين علاقه مند مي شود و براي تشكر از نعمات خدا و سلامت روحي و رواني خود هرگز گرد گناه  نخواهد رفت و در نتيجه براحتي در جامعه جلوي هر گونه خلاف و كار هاي ناشايست گرفته مي شود و اينجاست كه روش تربيتي شما در مورد فرزندتان جواب مثبت خواهد داد.

ياد دادن نظافت به کودکان 

مسلما همه ما دوست داريم فرزندمان پاکيزه و منظم باشد، البته بايد به طور منطقي هر از چند گاهي کثيف شدن او را بپذيريم.
مثلا نبايد پاکيزه کردن را به صورت يک تنبيه درآوريم و به زور و با دعوا کودک را زير بغل بزنيم و در جلوي دست‌شويي دست و صورت‌اش را بشوييم چرا که اين کار باعث مي‌شود او از شستشو دلزده شود. چند روز پيش با همکاران‌ام در خصوص لزوم شستشوي مکرر دست‌ها به علت شيوع آنفلوآنزا صحبت مي‌کرديم و بعضي از آنها مي‌گفتند براي کودکان بسيار خردسال‌مان که هم‌سن آرين هستند چه راه‌حلي وجود دارد که به پاکيزه کردن خود اهميت بدهند. آنها از من خواستند اين مساله را از کارشناسان سلامت بپرسم و چه‌قدر خوب شد که راه‌حل و پيشنهادات آنها را به صورت نکات آموزنده‌اي ياد گرفتيم. اولين توصيه خانم دکتر را قبلا از دکتر سهامي نيز شنيده بودم که بايد خيلي زود آموزش را شروع کرد، يعني همان موقعي که به آرين درباره توالت رفتن آموزش دادم. دکتر سهامي مي‌گفتند: «اجازه بده آرين تو را در هنگام شستشوي دست‌هايت ببيند و کم‌کم کمک‌اش کن دست‌هايش را بشويد. زود شروع کردن رمز موفقيت در آموزش پاکيزگي است.» و اما خانم دکتر چند توصيه ديگر هم داشتند، مثل پاداش دادن براي پاکيزه بودن و حق انتخاب دادن به کودک در تهيه لوازم شستشوي مخصوص خودش. از آن روز يک جدول پلاستيکي با آرين درست کرديم و در حمام چسبانديم و به عنوان بازي من نقش يک بازرس ويژه را دارم که آرين را هنگام شستشوي دست‌ها و صورت وارسي مي‌کنم و در جدول علامت مي‌گذارم. گفتن جملاتي که او را واقعا خوشحال مي‌کند به همراه تحسين شديدش باعث شده قبل از غذا و بعد از توالت رفتن و هر بار که از بازي کردن برمي‌گردد دست و صورت‌اش را بشويد. براي مثال با فرياد شادي مي‌گويم: «اين هم يک نشان ستاره براي مردي که صاحب تميزترين دست‌هاست» و سپس در جدول علامت مي‌گذارم. ديروز او با گرفتن پنج ستاره موفق شد يک حوله که عکس‌هاي فانتزي دارد به عنوان هديه بگيرد.
آرين را همراه خودم براي خريد حوله بوده بودم و او با ذوق و شوق حوله دلخواه‌اش را انتخاب کرد. البته دل‌اش مي‌خواست صابون‌هاي رنگي که چشم را نمي‌سوزاند و ديگر حوله‌ها را هم بخرد اما قرار شد در ازاي دريافت ستاره‌هاي جديد در جدول‌اش آنها را جايزه بگيرم. در ابتدا کمي نق‌نق کرد اما بعد از اينکه قاطعيت مرا ديد که مي‌گفتم تو مي‌تواني فقط يکي از حوله‌ها را برداري و اگر از حوله ديگري خوش‌ات آمده مي‌تواني براي داشتن آن تلاش کني و ستاره‌هايت را زياد کني، آرام شد. يک چهارپايه کوچک هم خريدم که بسيار ايمن است و لوازم شستشوي مخصوص آرين را در آن گذاشتم تا در دسترس‌اش باشد. البته به محض اينکه مي‌خواهد دست‌اش را بشويد مرا صدا مي‌کند و مي‌گويد خانم بازرس ما آماده‌ايم و بدو بدو به سمت دست‌شويي مي‌رود. من هم نقش‌ام را با آب و تاب بازي مي‌کنم تا لذت ببرد و تشويق شود.

آموختن عذر خواهي

 يکي از موضوع‌هاي مهمي که والدين در تربيت فرزندشان به آن اهميت مي‌دهند، احترام گذاشتن به ديگران و عذرخواهي‌کردن است. خصوصا اگر يک ميهماني رسمي باشد که پدر ومادر خيلي رودربايستي دارند... بسياري از والدين هرگز به رفتارهاي بد فرزندشان واکنش نشان نمي‌دهند و کم‌سن‌بودن او را توجيه?کننده رفتارهايش مي‌دانند. در مقابل، پدر و مادرهايي هستند که فرزندشان را در مقابل هر خطاي کوچکي وادار به عذرخواهي مي‌کنند. از چه سني بايد به بچه‌ها آموزش دهيم که عذرخواهي کنند؟ هر انساني بايد از مراحل مختلف رشدي عبور کند تا به بزرگسالي برسد. اين مراحل رشد شامل رشد جسمي، جنسي، رواني و اجتماعي است. اگر دوران شيرخوارگي را کنار بگذاريم، کودک از 3 سالگي تا 7 سالگي و بعد از 7 تا 11 سالگي در دوران کودکي به سر مي‌برد. از 3 تا 7 سالگي يعني سنين پيش از دبستان کودک تفکر شهودي دارد، فکرهاي عميق ندارد و در کارهاي خود، بي‌منطق است. علاوه بر اين خودش را مرکز عالم مي‌داند و تصور مي‌کند همه بايد مطيع او باشند و همه‌چيز را از آن خود مي‌داند. نکته مهم‌تر اينکه کودک خوب و بد را به صورت انتزاعي در نظر نمي‌گيرد و کارهايي را که انجام مي‌دهد خطا نمي‌داند. اما از سن 6 سالگي به مرور زمان خوب و بد را مي‌شناسد و منطق کم‌کم در افکار و اعمالش شکل مي‌گيرد. در سنين کودکي، بچه‌ها همه‌چيز را بزرگ‌تر از حد واقعي‌اش در نظر مي‌گيرند و به بيان ديگر همه‌چيز در نظر بچه‌ها غلوشده است بنابراين والدين بايد بدانند در اين سنين بچه‌ها را زياد تنبيه يا تشويق نکنند چون بسيار مضر است. با توجه به ويژگي‌هايي که از دوران کودکي ذکر کرديد، کودکان بسياري از کارهاي خود را بد نمي‌دانند، بنابراين چگونه بايد به آنها ياد بدهيم که عذرخواهي کنند؟ بچه‌ها در سنين کودکي بيشتر به رفتار پدر و مادرشان توجه دارند به عنوان نمونه اگر پدر پشت تلفن به دوستش دروغ بگويد، دروغ گفتن براي بچه‌ نهادينه مي‌شود و احساس نمي‌کند اگر دروغ گفت بايد عذرخواهي کند. والدين لازم است جلوي فرزندشان به صورت غيرمستقيم عذرخواهي کنند تا بچه ياد بگيرد اگر کار بدي انجام داد لازم است عذرخواهي کند. البته اين عذرخواهي بايد به صورت معقول باشد نه غلوشده. آقاي دکتر! شما گفتيد که والدين بايد به صورت غيرمستقيم به بچه‌ها عذرخواهي را ياد بدهند. لطفا در اين‌باره بيشتر توضيح دهيد. اگر کودک، کاري کرده که در جامعه عرف نيست و کار بدي تلقي مي‌شود والدين بايد بدون اينکه شخصيت بچه‌ را زير سوال ببرند يا احساس منفي به کودک منتقل کنند به عنوان نمونه به?جاي بيان الفاظي مانند «تو بچه‌ بدي هستي»، «ديگر دوستت ندارم» به کودک خود بگويند «تو خوبي ولي اين کارت اشتباه بوده» يا «اگر من جاي تو بودم، مي‌گفتم ببخشيد» علاوه بر اين والدين بايد در نظر داشته باشند همان‌طور که نبايد شخصيت کودکشان را زير سوال ببرند نبايد نسبت به رفتار او بي‌تفاوت باشند و هر کاري کرد به رويش نياورند. روش‌هاي غيرمستقيم ديگر که والدين بايد از آن طريق به کودکشان عذرخواهي‌کردن را بياموزند، «نقاشي کشيدن» و «داستان اسباب‌بازي‌ها» است. در روش نقاشي کردن، اتفاقي که سبب شده کودک کار زشتي انجام دهد را نقاشي مي‌کنيم. به عنوان نمونه اگر کودک در مدرسه با دوستش دعوا کرده و او را کتک زده، اين اتفاق را با کمک بچه نقاشي مي‌کشيم و يک کودک گريان را ترسيم مي‌کنيم و از کودک مي‌پرسيم: «اگر بخواهيم دوستت لبخند بزند بايد چه کار کني؟» و آن زمان عذرخواهي را به او ياد مي?دهيم. در روش داستان اسباب‌بازي‌ها نيز مشابه نقاشي کردن، از شخصيت‌هاي داستاني استفاده مي‌کنيم و يک داستان تعريف مي‌کنيم و از فرزندمان مي‌خواهيم در مورد آن کار بد قضاوت کند. ممکن است پاسخ کودک، عذرخواهي نباشد. والدين بايد به او کمک کنند تا به اين نتيجه برسد. در چه زماني بايد از کودک به صورت مستقيم بخواهيم عذرخواهي کند؟ اگر کودک با روش‌هاي غيرمستقيم که در بالا ذکر شد، عذرخواهي کرد لازم است او را تشويق و يک هديه کوچک برايش تهيه کنيد. اما اگر کودک واکنش مثبتي نشان نداد يا سن کودک در حدي بود که خوب و بد را تشخيص بدهد و کارش خيلي بد بود به صورت مستقيم از او بخواهيد که عذرخواهي کند. اما والدين بايد توجه داشته باشند که اين تقاضا همراه با خشم و خرد کردن شخصيت کودک نباشد. به عنوان نمونه «تو بچه خوبي هستي ولي انتظار من از تو اين نبود» يا «من تو را دوست دارم اما اين رفتارت خيلي زشت بود بايد عذرخواهي کني» يا «حتما خسته بودي يا حواست نبوده که چنين رفتاري را مرتکب شدي» بعد از کودک بخواهيد که عذرخواهي کند و سپس بگوييد از دوستت مي‌پرسم عذرخواهي کردي يا نه! گاهي اوقات بچه‌ها در ميهماني، کار خطايي را انجام مي‌دهند و والدين در جمع از آنها مصرانه مي‌خواهند که عذرخواهي کنند. آيا اين رفتار صحيح است؟ نکته مهم در مورد عذرخواهي‌ اين است که نبايد غلو شده يا کم باشد. پدر و مادر بايد توجه داشته باشند براي يک اشتباه کوچک فرزندشان نبايد از او بخواهند يک عذرخواهي جدي انجام دهد و او را سرزنش کنند. يا برعکس اگر کودک کار بسيار بدي انجام داده، بي‌تفاوت باشند و هيچ واکنشي نشان ندهند. بنابراين اگر کودک در ميهماني‌ يک کار بدي انجام داد و اين کارش عمدي بود بايد خيلي محکم و نه با احساس خشم و تنفر، از او بخواهيد که عذرخواهي کند. اما اگر کار کودک غيرعمدي بود و درک درستي از آن کار نداشت بايد به صورت غيرمستقيم از او بخواهيد که عذرخواهي کند. به عنوان نمونه بگوييد: «خاله، من به جاي پويا مي‌گويم ببخشيد، حواسم نبود» اما گاهي اوقات بچه‌ها متوجه کاري که مي‌کنند نيستند يا سن آنها به درک خيلي مسايل نمي‌رسد. به‌عنوان نمونه اگر يک کودک 4 يا 5 ساله پايش را در جمع دراز کرد نبايد او را دعوا کنيد و از او بخواهيد از همه افراد حاضر در جمع با يک احساس منفي عذرخواهي کند. اين کار باعث مي‌شود اعتماد به نفس او کم شود و احساس حقارت کند و حالت وسواس‌گونه در رفتارش به وجود ‌آيد. در برخي از موارد نيز پدر و مادر عذرخواهي‌کردن را به فرزندشان ياد نمي‌دهند اما در جمع براي اينکه ديگران نگويند چه پدر و مادر بي‌تفاوتي، از کودکشان سوءاستفاده مي‌کنند و در مورد هر اشتباه کوچک فرزندشان او را وادار به ‌عذرخواهي مي?کنند. اين کار نيز اشتباه است و کودک را دچار عقده مي?کند. آيا بايد تفاوتي بين عذرخواهي کودک از والدين خود با ديگر افراد وجود داشته باشد؟ در وهله اول کودک بايد احترام گذاشتن را ياد بگيرد و بداند هر شخص چه جايگاهي دارد. پدر و مادر بايد به فرزند خود بياموزند که پدر و مادر يک حرمتي دارند، دوست يک حرمتي دارد، معلم جايگاه ويژه?اي دارد، خواهر و برادر نيز از جايگاهي برخوردارند و اين احترام را کودک از والدينش مي‌آموزد. زماني که کودک جايگاه اشخاص را درک کرد، نحوه برخوردش با افراد مختلف نيز تفاوت مي‌کند. بنابراين والدين بايد در کنار رفتار مناسب خود، با بيان مثبت و دوستانه، احترام گذاشتن و عذرخواهي کردن از ديگران را به فرزندشان ياد بدهند. آقاي دکتر! بسياري از کودکان به رغم رفتار مناسب والدين‌شان اصرار دارند که کار بدشان را تکرار کنند و عذرخواهي نمي‌کنند. در چنين مواقعي والدين چگونه بايد رفتار کنند؟ در چنين مواقعي والدين بايد نه واکنش مثبت نشان دهند و نه منفي. بي‌توجهي شايد کارساز باشد. اما اگر بچه‌ها باز هم اصرار به خطا داشتند، تنبيهاتي که جنبه جسمي ندارد، مناسب خواهد بود. اين تنبيه‌ها نبايد مسائل اوليه زندگي مانند غذا خوردن را دربرگيرد بلکه بايد قول‌هايي را که والدين به فرزندشان داده‌اند، محدود کند.